Βότανα

Τι είναι βότανο;

Πηγή: Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια

Σύμφωνα με τον ορισμό που δίνει το αγγλικό λεξικό της Οξφόρδης, «Βότανα είναι όλα τα χρήσιμα φυτά και αφορά τα φυτά των οποίων, οι ρίζες, τα άνθη χρησιμεύουν ως τροφή ή θεραπεία, χάρη στο άρωμά τους ή με κάποιον άλλο τρόπο…».

Όπως αντιλαμβανόμαστε, ο παραπάνω ορισμός περιλαμβάνει μια μεγάλη ποικιλία φυτών με πολλαπλές χρήσεις που αφορούν τροφή,θεραπευτικά σκευάσματα, ποτά, τσάι, αρωματοποιία, καλλυντικά. Τους τελευταίους αιώνες η έννοια βότανο, περιορίστηκε στενά σε κάποια συγκεκριμένα φυτά, τα οποία χρησιμοποιήθηκαν είτε ως θεραπευτικά ροφήματα είτε ως καταπλάσματα είτε ως πρώτη ύλη για τη δημώδη ιατρική και τη σύγχρονη φαρμακολογία.

Τα βότανα ως θεραπευτική τροφή

Η σύγχρονη διάκριση των φυτών σε βότανα, λαχανικά, χόρτα και φρούτα είναι μια επινόηση των τελευταίων αιώνων. Για τους αρχαίους Έλληνες, Ρωμαίους, Άραβες, Κινέζους, Ινδούς, ακόμα και για τον άνθρωπο του Μεσαίωνα, όλα τα παραπάνω επιδρούν θεραπευτικά ή εξισορροπητικά στον ανθρώπινο οργανισμό ακόμα κι όταν καταναλώνονται καθημερινά ως τροφές. Άλλωστε η Κρητική, κυρίως, διατροφή συμπεριλαμβάνει στο καθημερινό διαιτολόγιό της μια σειρά τροφών τα οποία αντιμετωπίζει ως «βότανα της κουζίνας», αφού επιδρούν στον οργανισμό μέσω της καθημερινής διατροφής. Μερικά χαρακτηριστικά αποσπάσματα από αρχαία ελληνικά κείμενα αποδεικνύουν ότι πολλά μαγειρικά χόρτα, λαχανικά, φρούτα και βότανα είναι θεραπευτικές τροφές ευρείας δράσης. Όπως, η συμβουλή του Ησίοδου προς τους Αθηναίους: «Να φας τσουκνίδα για να προστατευθείς από όλες τις ασθένειες του έτους». Αιώνες μετά ο J.Evelyn το 1699 έγραφε: «Είναι γνωστές οι αρετές της στο να αναζωογονεί τους υποχονδριακούς και να φτιάχνει τη διάθεση εκείνων που μελετούν σκληρά…» και αναφέρεται στην αποράντζα (borago) η οποία τρώγεται ωμή στις σαλάτες. Με επιστέγασμα τη λίστα του Καρλομάγνου (800 μ.Χ.), η οποία περιλαμβάνει σημαντικότατα αρωματικά φυτά τα οποία διέταξε να καλλιεργούνται στους βασιλικούς κήπους και τους έδωσε τον ορισμό «Ο φίλος του γιατρού και η δόξα του μάγειρα».

Βότανο, η φυσική επιλογή;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας υπολογίζει ότι περίπου 80% του παγκόσμιου πληθυσμού, γύρω στα τέσσερα δισεκατομμύρια άνθρωποι χρησιμοποιούν το βότανο ως θεραπευτική αγωγή για διάφορες ασθένειες και παθήσεις. Η βοτανική ιατρική είναι το κύριο συστατικό σε όλες ανεξαίρετα τις τοπικές, παραδοσιακές ιατρικές μεθόδους και κοινό στοιχείο της ομοιοπαθητικής, της Ayurveda, της Ανατολίτικης ιατρικής και πολλών άλλων εναλλακτικών θεραπευτικών μεθόδων. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας σημειώνει ότι από τα 119 φάρμακα που εξάγονται σήμερα από φυτά, το 74% από αυτά χρησιμοποιούνται από τη μοντέρνα ιατρική με τον ίδιο ή παρόμοιο τρόπο που χρησιμοποιούνταν στο παρελθόν ως βότανα. Οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρίες βρίσκονται σε μια συνεχή αναζήτηση πιθανών φαρμακευτικών ιδιοτήτων φυτών και βοτάνων από ολόκληρο τον κόσμο.

Συλλογή βοτάνων

Η συλλογή των βοτάνων είναι μια πολύ σημαντική διαδικασία και επηρεάζει άμεσα τη χημική σύστασή τους, άρα και τις θεραπευτικές ιδιότητές τους. Πάντοτε ο τρόπος συλλογής των βοτάνων εξαρτάται από το μέρος του φυτού που επιθυμούμε να πάρουμε.

• Ποτέ μη συλλέγετε μεγαλύτερες ποσότητες απ’ αυτές που χρειάζεστε.

• Τα φύλλα συλλέγονται πριν το φυτό ανθίσει, γιατί διαφορετικά χάνουν μέρος από το άρωμά τους. Οι σπόροι και οι βλαστοί αφού ανθίσει το φυτό.

• Τα αρωματικά φυτά πρέπει να μαζεύονται κατά τη διάρκεια του πρωινού (νωρίς το πρωί, εφόσον δεν υπάρχει υγρασία). Δεν μαζεύουμε ποτέ τα βότανα όταν βρέχει. Διαλέξτε μια ξηρή ημέρα.

• Μην ξεπατώνετε ποτέ τα βότανα. Μ’ ένα κοφτερό ψαλίδι κόψτε όσο σας χρειάζεται προσεκτικά έτσι ώστε να ξαναβλαστήσουν. Εκτός αν επιθυμείτε να συλλέξετε τις ρίζες του φυτού.

Οι ρίζες συλλέγονται το φθινόπωρο, όταν το φυτό έχει σταματήσει τη μεγάλη παραγωγή φύλλων και ανθών.

Αποξήρανση βοτάνων

Ο πλέον συνηθισμένος τρόπος συντήρησης των βοτάνων είναι η αποξήρανση. Μερικά από τα καταλληλότερα βότανα για να τα αποξηράνετε, είναι η μαντζουράνα, η ρίγανη, το φασκόμηλο, η μέντα, η δάφνη, το θυμάρι και το δεντρολίβανο. Τα φυλλώδη βότανα, όπως ο βασιλικός, δυστυχώς τείνουν να χάνουν πολύ από τη γεύση και το χρώμα τους με την αποξήρανση. Η πιο απλή μέθοδος αποξήρανσης είναι να φτιάξετε μικρά, χαλαρά μπουκετάκια με τα βότανα και να τα κρεμάσετε ανάποδα σε μέρος που αερίζεται. Τα μπουκετάκια πρέπει να είναι μικρά, διαφορετικά ο αέρας δεν κυκλοφορεί ανάμεσα στο φύλλωμα και δεν είναι αρκετός για να αποξηράνει το κέντρο τους. Σκεπάστε με τουλουπάνι ή ένα λεπτό πανί για να μην γεμίσουν σκόνη. Η ξήρανση στα βότανα πρέπει να γίνεται σ’ ένα μέρος όπου η θερμοκρασία παραμένει σταθερή, ξηρή, ζεστή και με τον αέρα να «κυκλοφορεί» ώστε να αποφευχθεί η συγκέντρωση υγρασίας. Όσο πιο σύντομα γίνεται η ξήρανση, το αποτέλεσμα θα είναι σαφώς καλύτερο. Αποφύγετε τελείως την ξήρανση στον ήλιο, γιατί θα χάσουν το άρωμά και το χρώμα τους. Η θερμοκρασία στο δωμάτιο ξήρανσης πρέπει να είναι μεταξύ 20-31 Κελσίου. Τα άνθη των φυτών αποξηραίνονται ολόκληρα. Ο χρόνος που θα χρειαστεί για να αποξηρανθούν εξαρτάται πάντα από το βότανο. Τα πιο λεπτεπίλεπτα βότανα χρειάζονται 3-4 ημέρες, ενώ τα πιο ανθεκτικά (σκληρά), όπως το θυμάρι, η ρίγανη και το δεντρολίβανο, μπορεί να χρειαστούν 6-8 ημέρες. Μόλις αποξηρανθούν, αφαιρέστε τα φύλλα από τα κοτσάνια και τοποθετήστε τα σε αεροστεγή δοχεία. Πάντα να φυλάτε τα αποξηραμένα βότανα σε δροσερό και σκοτεινό μέρος, καθώς η ζέστη και το φως εξαφανίζουν γρήγορα τα αρωματικά χαρακτηριστικά τους. Η καλύτερη εποχή για να χρησιμοποιήσετε τα αποξηραμένα βότανα είναι εντός 6 μηνών από την αποξήρανσή τους. Μετά από τους 12 μήνες, αρχίζουν να χάνουν τα αρώματά τους.