Σοβαρότερες ασθένειες της ντομάτας
Πηγές:
- 1. Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
- 2. Bayer Ελλάς
- 3. Καλλιεργώ!
- 4. Κηπευτικά Αγίου Γεωργίου
Σοβαρότερες ασθένειες
Ενδεικτικά.
•Βοτρύτης
•Περονόσπορος
•Αλτερναρίωση στελέχους τομάτας
•Ξηρή σήψη, Ξηρή κορυφή, Τάπωμα
•Κλαδοσπορίωση
Βοτρύτης
Ο βοτρύτης είναι ευρύτατα διαδεδομένος μύκητας.
Προσβάλλει πάρα πολλές καλλιέργειες και αποτελεί σοβαρό πρόβλημα και πραγματική απειλή για την εμπορεύσιμη παραγωγή.
Εκτός από τις ποσοτικές απώλειες υποβαθμίζει και την ποιότητα των προϊόντων, ενώ ζημιώνει την παραγωγή και μετασυλλεκτικά κατά την αποθήκευση και την μεταφορά.
Αποτελεί πρόβλημα ιδιαίτερα για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες αλλά και για τις υπαίθριες.
Συμπτώματα
Προκαλούνται στην αρχή καστανές υδατώδεις εκτεταμένες κηλίδες, που μπορεί να εξελιχθούν σε νεκρώσεις.
Χαρακτηριστική είναι η γκρίζα εξάνθιση (χνούδι) του μύκητα στα προσβεβλημένα όργανα.
Προσβάλλει όλα τα μέρη των φυτών (φύλλα, στελέχη, άνθη, καρπούς) και σε όλα τα στάδια ανάπτυξής τους.
Ο βοτρύτης μπορεί να αναπτυχθεί και σαπροφυτικά σε υπολείμματα της καλλιέργειας και σε νεκρά μέρη των φυτών και από εκεί να μολύνει γειτονικούς υγιείς ιστούς.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Ο μύκητας είναι περισσότερο γνωστός με την ατελή του μορφή, ως Botrytis cinerea (Αδηλομύκητας) και με την εξάνθιση γκρίζου χρώματος (ασθένεια «τεφρά σήψη»).
Σχηματίζει κονιδιοφόρους με μακρύ ποδίσκο και υαλώδη κονίδια σε σχηματισμό βότρυ στις διακλαδώσεις.
Στους προσβεβλημένους ιστούς μπορεί να σχηματιστούν επίσης τα μαύρα σκληρώτια του μύκητα.
Τα κονίδιά του βλαστάνουν σε μεγάλο εύρος θερμοκρασιών (από 1-30 oC) αν και η ιδανική θερμοκρασία είναι 18 oC.
Είναι ξηροσπόρια και μεταφέρονται κυρίως με τον άνεμο.
Απελευθερώνονται με έναν υγροσκοπικό μηχανισμό, γι’ αυτό αφθονούν όταν υπάρχουν απότομες μεταβολές της υγρασίας στη διάρκεια της ημέρας.
Για την βλάστησή τους όμως είναι απαραίτητη η ύπαρξη σταγόνας νερού ή πολύ υψηλής σχετικής υγρασίας (τουλάχιστον 90%).
Σε θερμοκρασίες 15-20 oC και παρουσία νερού ή υψηλής σχετικής υγρασίας (βροχή ή παρατεταμένος υγρός καιρός) η ανάπτυξη του μύκητα είναι πολύ γρήγορη και η μόλυνση ολοκληρώνεται μέσα σε λίγες ώρες.
Με την βοήθεια της πλάκας προσκολλήσεως (appressorium) το ράμφος μόλυνσης διαπερνά την εφυμενίδα και την επιδερμίδα των φυτικών κυττάρων.
Στην φάση αυτή ο μύκητας παράγει ένζυμα που λύνουν την συνέχεια των φυτικών κυττάρων και διευκολύνουν την διείσδυσή του.
Ο μύκητας εισέρχεται και μολύνει επίσης από τα άνθη.
Ο βοτρύτης μπορεί να εμφανισθεί δευτερογενώς μετά από προσβολές από έντομα ή από φυσικές ζημιές, π.χ. από χαλάζι, διεισδύοντας από τους ήδη τραυματισμένους ιστούς (οι πληγές των ιστών αποτελούν πύλες εισόδου του βοτρύτη).
Η τέλεια μορφή του μύκητα Botryotinia fuckeliana ή Sclerotinia fuckeliana αναπτύσσεται από σκληρώτια που βλαστάνουν υπό ειδικές συνθήκες και σχηματίζουν αποθήκια.
Ο μύκητας διαχειμάζει είτε με τη μορφή σκληρωτίων στο έδαφος ή ως σαπροφυτικό μυκήλιο σε νεκρά υπολείμματα καλλιέργειας ή σε διάφορους ξενιστές.
Το βασικό μέσο πρόκλησης μολύνσεων είναι τα μακροκονίδια και το μυκήλιο, ενώ δευτερευόντως τα ασκοσπόρια.
Τα μακροκονίδια χρειάζονται την παρουσία νερού για να βλαστήσουν και δεν επιζούν για πολύ.
Φυτικοί ιστοί υδαρείς, περίσσεια αζωτούχου λίπανσης, υψηλή πυκνότητα φύτευσης και κακός αερισμός της φυτείας ή μέσα στο θερμοκήπιο, είναι παράγοντες που αυξάνουν την ευαισθησία των φυτών και τις προσβολές από τον βοτρύτη.
Αντιμετώπιση
Ο βοτρύτης (ή σαπίλα) είναι αναμφίβολα πραγματική απειλή για την εμπορεύσιμη παραγωγή, ιδιαίτερα για τις θερμοκηπιακές καλλιέργειες.
Αυτό γιατί από τη μία η ασθένεια αναπτύσσεται πολύ γρήγορα και από την άλλη η αντιμετώπισή της δεν είναι εύκολη.
Η παραμικρή καθυστέρηση από την έγκαιρη επέμβαση του βοτρύτη, συνήθως έχει δυσανάλογα σοβαρές επιπτώσεις (απώλεια παραγωγής, δυσκολία αντιμετώπισης, περιορισμένη επιτυχία, παραμονή της ασθένειας σε εστίες μέσα στο θερμοκήπιο και επαναμόλυνση, ανάγκη για περισσότερους και συχνότερους ψεκασμούς, υψηλότερο κόστος).
Με δυο λόγια ο βοτρύτης, ειδικά μέσα στο θερμοκήπιο, είναι ένα ιδιαίτερο πρόβλημα, στο οποίο επιβάλλεται να δίνουμε ξεχωριστή προσοχή.
Γενικά συστήνεται για την ορθολογική αντιμετώπιση του βοτρύτη και πρόληψη εμφάνισης ανθεκτικότητας από τον μύκητα να εναλλάσσονται στους ψεκασμούς μυκητοκτόνα με διαφορετικό τρόπο δράσης και από διαφορετικές ομάδες, να γίνεται καλός ψεκασμός, να εφαρμόζονται οι συνιστώμενες δόσεις και να τηρούνται οι οδηγίες που αναγράφονται στη συσκευασία.
Περονόσπορος
Ο Περονόσπορος της τομάτας οφείλεται στο μύκητα Phytophthora infestans.
Προσβάλλει όλα τα εναέρια όργανα του φυτού σε όλα τα στάδια της αναπτυξης του.
Συμπτώματα
Προσβάλλεται η βλάστηση και οι καρποί.
Η προσβολή ξεκινά από τα κατώτερα φύλλα, όπου εμφανίζονται κιτρινωπές κηλίδες ακανόνιστου σχήματος («λαδιές»).
Αυτές οι περιοχές στη συνέχεια γίνονται καστανές και ξηραίνονται.
Με υγρές συνθήκες στην κάτω επιφάνεια των φύλλων διακρίνεται το λευκό χνούδι (εξάνθιση) του μύκητα.
Στους μίσχου
ς και στους βλαστούς οι νεκρώσεις των ιστών παίρνουν επίμηκες σχήμα.
Οι καρποί προσβάλλονται αρχικά στην περιοχή του ποδίσκου.
Η προσβολή μπορεί να εξαπλωθεί στη συνέχεια σε ολόκληρο τον καρπό.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Ο περονόσπορος της τομάτας προκαλείται από τον μύκητα Phytophthora infestans.
Για την ανάπτυξή του απαιτεί υγρό και δροσερό καιρό (17-20 οC).
Με τέτοιες ευνοϊκές συνθήκες η ασθένεια μπορεί να εξαπλωθεί πολύ γρήγορα, καταστρέφοντας τα φυτά.
Αντιμετώπιση
Για την αντιμετώπιση του περονοσπόρου της τομάτας απαιτείται πρόγραμμα προληπτικών επεμβάσεων, ιδιαίτερα στις περιοχές με συνθήκες ευνοϊκές για την ανάπτυξή του (π.
χ. Δυτική Ελλάδα).
Η προστασία της νεαρής βλάστησης είναι σημαντική ώστε να μην εγκατασταθεί η ασθένεια στο χωράφι.
Επίσης ιδιαίτερη σημασία έχει ο καλός ψεκασμός και η προστασία της νεαρής αναπτυσσόμενης βλάστησης, όταν μάλιστα χρησιμοποιούνται σκευάσματα επαφής.
Συστήνεται να ακολουθούνται οι οδηγίες των Γεωργικών Προειδοποιήσεων ως προς αναμενόμενη προσβολή, καιρικές συνθήκες και επίκαιρο επέμβασης.
Στις κρίσιμες περιόδους για την εξάπλωση της ασθένειας (π.χ. σε συνθήκες με βροχερό καιρό και θερμοκρασίες 20-25 οC) συστήνεται να προτιμώνται μίγματα με διασυστηματικά προϊόντα.
Αλτερναρίωση στελέχους τομάτας
Alternaria solani.
Αυτός ο ατελής μύκητας είναι πολύ συνηθισμένος, προκαλεί απώλειες φύλλων στις θερμές ημέρες του καλοκαιριού και μπορεί να μπερδευτεί με τον περονόσπορο.
Συμπτώματα
Οργανισμός που την προκαλεί: Alternaria solani
Αυτός ο ατελής μύκητας είναι πολύ συνηθισμένος, προκαλεί απώλειες φύλλων στις θερμές ημέρες του καλοκαιριού και μπορεί να μπερδευτεί με τον περονόσπορο.
Προκαλούνται έλκη στη βάση των στελεχών, που μπορεί να το περιβάλλουν ολόκληρο προκαλώντας την ξήρανση του φυτού. Προσβάλλονται και οι καρποί, όπου δημιουργούνται βυθισμένες καστανόμαυρες κηλίδες σε μεγάλες περιοχές.
Οι κηλίδες μπορεί να καλύπτοντα από σκούρες κονιδιοφόρους με κονίδια. Οι κηλίδες μπορεί να περιβάλλονται από κίτρινο περίγυρο (κιτρίνισμα ιστού).
Τελικά το μολυσμένο φύλλο μπορεί να πεθάνει. Τα παλιότερα φύλλα μολύνονται πρώτα. Στα στελέχη οι αλλοιώσεις είναι στην αρχή μικρές, σκοτεινές και ελαφρά βυθισμένες, αργότερα μεγαλώνουν και διαμορφώνονται ομόκεντροι δακτύλιοι. Σε μερικές περιπτώσεις όπου μολύνεται όλο το στέλεχος το φυτό πεθαίνει. Οι καρποί έχουν σκούρες καφέ έως μαύρες κηλίδες οι ποίες ξεκινούν από την πρόσφυση καρπού-κάλυκα. Στο αρχικό στάδιο προσβολής εμφανίζουν επίσης ομόκεντρους δακτυλίους και είναι αρκετά στεγνοί. Τελικά μπορεί να προσβληθούν από δευτερογενείς μικροοργανισμούς και γίνουν υγροί και να σαπίσουν. Συνήθως οι παλιότεροι καρποί προσβάλλονται στην αρχή της ωρίμανσης.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Η ασθένεια οφείλεται στο μύκητα Alternaria alternata f.sp. lycopersici. Οι μολύνσεις γίνονται με υγρό καιρό, με παρουσία ελεύθερης υγρασίας στα φυτά και σε σχετικά υψηλές θερμοκρασίες (20-25 oC).
Το παθογόνο διαχειμάζει ως κονίδια στον αγρό, στα φυτικά υπολείμματα. Οι βροχοπτώσεις βοηθούν τα κονίδια να φτάσουν στη φυλλική επιφάνεια. Όταν τα φυτά στρεσάρονται, το μυκήλιο, το οποίο έχει αναπτυχθεί από τα κονίδια προσβάλει το φύλλο, δεν χρειάζεται τραυματισμούς, αλλά η παρουσία τους βοηθάει τη μόλυνση. Εξαπλώνεται στα φύλλα πολύ πιο αργά απ’ ότι ο περονόσπορος. Ο μύκητας αναπτύσσει κονίδια σε ομόκεντρους δακτυλίους στην επιφάνεια των φύλλων. Τα σκούρα καστανά κονίδια είναι πολύ ανθεκτικά στις περιβαλλοντικές επιδράσεις.
Αντιμετώπιση
– αποφυγή της υπερβολικής άρδευσης,
– αμειψισπορά,
– χρήση υγιών σπόρων,
– κατάλληλη λίπανση,
– εφαρμογή μυκητοκτόνων, η οποία είναι η πιο αποτελεσματική μέθοδος ελέγχου.
Ωίδιο Ντομάτας
Το ωίδιο οφείλεται στο μύκητα Leveillula taurica με ατελή μορφή τον Oidiopsis sicula.
Συμπτώματα
Στα φύλλα εμφανίζονται χλωρώσεις γωνιώδεις και ακανόνιστες. Εντονότερα είναι τα συμπτώματα στην τομάτα και στην πιπεριά ενώ ανοιχτοκίτρινες κηλίδες προκαλούνται στη μελιτζάνα και το αγγούρι. Οι κηλίδες αργότερα γίνονται νεκρωτικές.
Η εξάνθιση του μύκητα εμφανίζεται και στις δύο επιφάνειες του φύλλου (λευκό χνούδι), πρώτα όμως στην κάτω επιφάνεια.
Στην πιπεριά και στη μελιτζάνα προκαλείται επιπλέον κατσάρωμα των φύλλων και πτώση τους.
Η ευαισθησία των φυτών αυξάνεται με την ηλικία τους, ενώ τα νεαρά φυτά παρουσιάζουν ανεκτικότητα. Η ασθένεια εμφανίζεται συνηθέστερα στο φύλλωμα.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Η ασθένεια προκαλείται από τον μύκητα Leveillula taurica (ατ. μορφή Oidiopsis taurica). Πρόκειται για υποχρεωτικό παράσιτο, που μολύνει από τα στομάτια. Εισέρχεται μέσα στους ιστούς και αναπτύσσεται ενδοφυτικά στο μεσόφυλλο.
Από εκεί αναπτύσσονται οι κονιδιοφόροι, που εμφανίζονται ως λευκή εξάνθιση.
Αυτοί παράγουν τα σπόρια του μύκητα (κονίδια) που είναι ξηροσπόρια, μεταφέρονται με τον άνεμο και για να βλαστήσουν δεν απαιτούν υψηλές συνθήκες υγρασίας.
Γι’ αυτό και το ωίδιο είναι διαδεδομένη ασθένεια και σε σχετικά ξηροθερμικές συνθήκες σε σύγκριση με άλλα παθογόνα. Τα κονίδια εξαπλώνουν την ασθένεια και σε υγιή φυτά.
Η βλάστηση των σποριών και η διείσδυσή τους μπορεί να ολοκληρωθεί μέσα σε 3 ώρες.
Αντιμετώπιση
Ο μύκητας Leveillula taurica θεωρείται «δύσκολο» παθογόνο γιατί αναπτύσσεται μέσα στους ιστούς (ενδοφυτικά). Γι’ αυτό για την αντιμετώπισή του συστήνεται επέμβαση έγκαιρα μόλις εμφανιστεί η ασθένεια κυρίως με κατάλληλα, διασυστηματικά σκευάσματα, που να μπορούν να διεισδύουν μέσα στους φυτικούς ιστούς.
Κλαδοσπορίωση
Η ασθένεια αυτή ευνοείται μέσα στο θερμοκήπιο και μάλιστα τους χειμερινούς μήνες.
Συμπτώματα
Προσβάλλονται πρώτα τα κατώτερα φύλλα, όπου δημιουργούνται ακανόνιστες χλωρωτικές (κιτρινοπράσινες) κηλίδες.
Η καστανή εξάνθιση του μύκητα εμφανίζεται στην κάτω επιφάνεια.
Αργότερα οι κηλίδες γίνονται καστανοκίτρινες, επεκτείνονται, τα φύλλα συστρέφονται, μαραίνονται και σε συνθήκες σοβαρής προσβολής πέφτουν.
Σπάνια μπορεί να προσβληθούν άνθη ή καρποί τομάτας.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Η ασθένεια οφείλεται στον Αδηλομύκητα Mycorellosiella fulva.
Μολύνει από τα στομάτια των φύλλων και αναπτύσσεται μέσα στους ιστούς, κατά προτίμηση στο σπογγώδες μεσόφυλλο.
Τα κονίδια (σπόρια) του μύκητα βλαστάνουν όταν βρεθούν σε επαφή με την φυλλική επιφάνεια.
Η μόλυνση και η ανάπτυξη της ασθένειας ευνοείται με υγρασία και σχετικά υψηλές θερμοκρασίες (περ. 20 oC).
Στα πρώτα στάδια της προσβολής η ασθένεια δεν γίνεται εύκολα αντιληπτή.
Αντιμετώπιση
Η κλαδοσπορίωση μπορεί να αντιμετωπιστεί καλύτερα με τη χρήση ανθεκτικών ποικιλιών. Ένας από τους πιο αποτελεσματικούς τρόπους για την παρεμπόδιση της ασθένειας είναι τα φυτά να αναπτύσσονται σε εδάφη με καλό αερισμό και καλή στράγγιση. Επίσης η χρήση σπόρου απαλλαγμένου από το παθογόνο είναι πολύ σημαντική. Συστήνεται η εναλλαγή καλλιεργειών για τουλάχιστον τρία χρόνια με φυτά εκτός των κολοκυνθοειδών.
Ξηρή σήψη, Ξηρή κορυφή, Τάπωμα
Η ξηρή σήψη, ξηρή κορυφή, τάπωμα ή blossom end rot είναι ένα συχνό πρόβλημα που εμφανίζεται στις τομάτες, αλλά και σε πιπεριές και σε μελιτζάνες.
Συμπτώματα
Η εμφάνιση του προβλήματος ξεκινά με μία σκούρα κηλίδα διαμέτρου 1 με 2 εκατοστά στο κάτω μέρος του καρπού. Η κηλίδα έχει σκούρο χρώμα. Στο σημείο εμφάνισης της κηλίδας, ο καρπός βαθουλώνει.
Η κηλίδα σταδιακά αυξάνει σε μέγεθος και απλώνει καλύπτοντας όλο το κάτω μέρος του καρπού.
Αν και η ξηρή σήψη από μόνη της προκαλεί μόνο τοπικό πρόβλημα, το πρόβλημα χειροτερεύει καθώς οργανισμοί εκμεταλλεύονται το πρόβλημα και εισέρχονται στον καρπό. Το αποτέλεσμα είναι το σάπισμα του καρπού.
Διαφορετικές ποικιλίες τομάτες παρουσιάζουν διαφορετική ανθεκτικότητα στο πρόβλημα.
Για παράδειγμα, μικρές ποικιλίες τομάτας όπως τα ντοματάκια Σαντορίνης και τομάτες ποικιλίας cherry, είναι πολύ ανθεκτικές και σπάνια παρουσιάζουν το πρόβλημα.
Αντίθετα, ποικιλίες που δίνουν κανονικές ή μεγάλες ντομάτες, είναι πολύ ευαίσθητες σε αυτό το πρόβλημα.
Παθογόνο – Συνθήκες ανάπτυξης
Οι πιθανότερες αιτίες για την εμφάνιση του προβλήματος είναι:
Έλλειψη ασβεστίου – έδαφος με λίγο αξιοποιήσιμο ασβέστιο
Αδυναμία απορρόφησης ασβεστίου
Ακανόνιστο πότισμα
Υπερβολική χρήση λιπασμάτων που περιέχουν άζωτο, μαγνήσιο και κάλιο, που λειτουργούν ανταγωνιστικά με το ασβέστιο
Χαμηλό pH εδάφους
Έδαφος που ξεπλένεται εύκολα ή συγκρατεί πολύ νερό
Παρατεταμένη ανεπάρκεια νερού
Έντονη ζέστη κατά τη φάση ανάπτυξης του καρπού
Χρήση ακατάλληλου χώματος σε γλάστρα σε συνδυασμό με ακανόνιστα ποτίσματα
Αντιμετώπιση
Προσθήκη ασβεστίου στο χώμα πριν από τη φύτεψη. Το ασβέστιο μπορεί να προστεθεί με τη μορφή μαρμαρόσκονης που θα ανακατευθεί με το χώμα. Η προσθήκη ασβεστίου αυξάνει επίσης το pH του εδάφους
Περιορισμός στη χρήση λιπασμάτων που περιέχουν κάλιο, μαγνήσιο, άζωτο και αμμωνία
Σταθερό πρόγραμμα άρδευσης (ποτίσματος)
Περιοδικοί διαφυλλικοί ψεκασμοί των φυτών με φωσφορικά λιπάσματα ή νιτρικό ασβέστιο ή χλωριούχο ασβέστιο κατά τις απογευματινές ώρες
