Η Καλλιέργεια της Ελιάς
Πηγές:
1. Πηγή: Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
2. Πηγή:Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης Σχολή Τεχνολογίας Γεωπονίας
3. Πηγή:Πρακτικές Συμβουλές Ελαιοκαλλιέργειας Ε.Α.Σ. ΡΕΘΥΜΝΗΣ
Η συγκομιδή της ελιάς
Μέθοδοι ελαιοσυλλογής – μηχανική συγκομιδή της επιτραπέζιας ελιάς και της λαδολιάς(Video)
Οι ελαιοκαλλιεργητές πρέπει να συγκομίζουν τον ελαιόκαρπο την κατάλληλη χρονική στιγμή, όπως αυτή υποδεικνύεται από τις αρμόδιες υπηρεσίες ή από συγκεκριμένες μεταβολές των χαρακτηριστικών των ελαιοκάρπων, ώστε να διασφαλίζεται η βέλτιστη ποιότητα των παραγόμενων ελαιοκομικών προϊόντων (λάδι ή επιτραπέζιες ελιές). Η ελαιοσυλλογή μπορεί να γίνει χρησιμοποιώντας μηχανικά ή μη μέσα από κατάλληλα εκπαιδευμένους εργάτες σε θέματα υγιεινής και σε θέματα τεχνικής ελαιοσυλλογής, όταν αυτό κρίνεται απαραίτητο. Η προσωρινή συσκευασία των συγκομιζόμενων ελαιοκάρπων, όπως αυτή απαιτείται για την μεταφορά τους στα ελαιοτριβεία, γίνεται από υλικά ή με μέσα τα οποία επιλέγονται και διαχειρίζονται με τέτοιο τρόπο ώστε να μην συντελούν στην υποβάθμιση της ποιότητας των παραγόμενων ελαιοκομικών προϊόντων.
Χρόνος ελαιοσυλλογής
Γενικότερα, ο χρόνος ελαιοσυλλογής γίνεται με βάση τον προορισμό των συγκομιζόμενων προϊόντων και διαμορφώνεται ως εξής:
Ελαιοποιήσιμες ποικιλίες:
Η συγκομιδή των ελαιοποιήσιμων ποικιλιών πρέπει να γίνεται όταν αυτοί έχουν αποκτήσει τη μέγιστη ελαιοπεριεκτικότητα. Αρχίζει με την αλλαγή του χρώματος από πράσινο-κίτρινο σε πράσινο-ιώδες και κλιμακώνεται, ανάλογα με τις συνθήκες μέχρι την πλήρη ωρίμανση των καρπών (μαύρισμα).
Την καλύτερη ποιότητα λαδιού δίνει ελαιόκαρπος που είναι σε άριστο στάδιο ωριμότητας (μαύρο-ιώδες χρώμα).
Σε περίπτωση που θέλουμε να παράγουμε πιο αρωματικό λάδι η συγκομιδή πρέπει να γίνει στις αρχές της περιόδου ωριμάνσεως των καρπών, ανεξάρτητα αν χαθεί μικρή ποσότητα λαδιού.
Επιτραπέζιες ποικιλίες:
Για τις επιτραπέζιες ποικιλίες η συλλογή των καρπών γίνεται μετά την συμπλήρωση της αύξησης του μεγέθους και οπωσδήποτε πριν αρχίσει το μαλάκωμα της σάρκας και η μείωση των ποιοτικών χαρακτηριστικών των καρπών.
Πράσινες ποικιλίες:
Οι ελαιόκαρποι συγκομίζονται ενώ είναι ακόμα άγουροι, μόλις πάρουν το τελικό μέγεθος τους, τέλη Σεπτέμβρη με αρχές Οκτώβρη ανάλογα με την ποικιλία και την περιοχή.
Μαύρες ποικιλίες:
Οι ελαιόκαρποι συγκομίζονται αργότερα, όταν ωριμάσουν και πάρουν το επιθυμητό μαύρο χρώμα αλλά πριν αρχίζουν να μαλακώνουν. Μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (θρούμπες μαύρες αλατισμένες) αφήνονται οι καρποί να υπερωριμάσουν.
Συγκομιδή μετά από φυσιολογική πτώση
Αυτός ο τρόπος συγκομιδής είναι πολύ διαδεδομένος. Περιορίζεται μόνο στις ελιές που βρίσκονται στο έδαφος. Συλλέγονται οι καρποί λόγω υπερωρίμανσης, ή από την προσβολή κάποιας ασθένειας. Αποτέλεσμα της πτώσης του καρπού είναι να βρωμίζει από το χώμα, τις λάσπες
και μετά από αυτό μολύνεται και αλλοιώνεται η ποιότητά του στο έδαφος, ακόμη και αν είναι υγιής πριν πέσει στο έδαφος.Το μάζεμα του καρπού με αυτόν τον τρόπο, επειδή είναι πιο εύκολο σε σύγκριση με τις άλλες μεθόδους, είναι ο πιο οικονομικός τρόπος.
Η μέθοδος αυτή παρουσιάζει και άλλους κινδύνους. Ένας από τους σημαντικότερους είναι να χαθεί σημαντικός ελαιοκάρπων από πλημμύρες, εκεί όπου τα εδάφη είναι επίπεδα.
Συμπερασματικά, τα μειονεκτήματα της συλλογής του ελαιοκάρπου από το έδαφος είναι:
α) Η περίοδος της συγκομιδής διαρκεί περισσότερο.
β) Φθορές της ελιάς από έντομα, ζώα και μύκητες.
γ) Μείωση των οργανοληπτικών χαρακτηριστικών. (Αλεξάκης, 1998)
Εντούτοις, ο φυσικός τρόπος απομάκρυνσης του καρπού από το δέντρο έχει ένα καλό που αντανακλά στο φυτό: τη σωστή και πλούσια καρποφορία του δέντρου την επόμενη χρονιά. Αφού ο καρπός που πέφτει ενώ έχει ωριμάσει πλήρως, έχουμε την ανάπτυξη σωστής καλλιέργειας με τους κλώνους να βλαστάνουν πάλι απρόσκοπτα και φυσιολογικά.
Η συλλογή της ελιάς είναι από τα πιο σημαντικά στάδια της ελαιοπαραγωγής. Ο τρόπος με τον οποίο γίνεται, αποτελεί κριτήριο και επιβαρύνει οικονομικά την παραγωγή. Όλες οι προσπάθειες για εξεύρεση λύσεων με μηχανικά μέσα και μεθόδους έχουν σκοπό την ελάττωση των εργατικών χεριών, με αποτέλεσμα τη μείωση της εργατικής δαπάνης.
Και αυτό, διότι το κόστος της συλλογής επιβαρύνει αρκετά το τελικό προϊόν. Φτάνει αυτή η δαπάνη το 50% του παραλαμβανόμενου ελαιολάδου. Αλλά, η ανεύρεση εργατικών χεριών την εποχή που πρέπει να πραγματοποιηθεί η συγκομιδή, γίνεται όλο και πιο δύσκολη.
Συλλογή από το δέντρο (άρμεγμα)
Με τα χέρια
Αυτή η μέθοδος συνίσταται για να έχουμε το καλύτερο ποιοτικώς λάδι.
Για τον τρόπο αυτό χρησιμοποιούνται σκάλες, με τις οποίες οι συλλέκτες συλλέγουν τις ελιές όταν πρόκειται για ψηλά δέντρα.
Για τα χαμηλά, η συγκομιδή γίνεται από το έδαφος.
Οι ελιές που μαζεύονται με τα χέρια δεν υφίστανται κακώσεις και γι’αυτό εκτός από όσες χρησιμοποιούνται για λάδι, οι επιτραπέζιες μαζεύονται αποκλειστικά με αυτόν τον τρόπο.
Με τη μέθοδο αυτή, οι ελιές είναι πάντα καλές λόγω ευγενικής μεταχείρισης.
Με χτένια
Θεωρείται η μέθοδος συγκομιδής που προκαλεί τις λιγότερες ζημιές στον ελαιόκαρπο.
Γι’ αυτόν το λόγο χρησιμοποιείται ευρύτατα στις βρώσιμες ποικιλίες.
Το μειονέκτημα της είναι το υψηλό της κόστος που την καθιστά σε πολλές περιπτώσεις ασύμφορη.
Συλλογή με ραβδισμό
Είναι ο παραδοσιακός τρόπος συλλογής που χρησιμοποιείται στην περισσότερη Ελλάδα και η αρχή του χάνεται στους αιώνες. Οι αρχαίοι έλληνες καθώς και οι ρωμαίοι χρησιμοποιούσαν την ίδια μέθοδο. Κάτω από τα λιόδεντρα στρώνονται λωρίδες πανιών (τα ραβδιστόπανα ή λαδόπανα) και με ευλύγιστα ραβδιά, σε διάφορα μήκη, χτυπούν τους κλάδους του δέντρου μέχρι που να πέσει ο καρπός.
Τεχνική πιο οικονομική από την προηγούμενη με βασικότερο μειονέκτημα τον τραυματισμό ενός ποσοστού ελαιοκάρπου και των φυτών. Οι κακώσεις του καρπού αυξάνουν τις δυνατότητες μόλυνσης (βακτηριδίων, μυκήτων, κ.ά.) η οποία μπορούν να προκαλέσει αύξηση της οξύτητας και πτώση της ποιότητας του λαδιού.
Γι αυτό οι ειδικοί συμβουλεύουν οι ελιές που μαζεύονται με αυτή την μέθοδο να αλέθονται όσο τό δυνατό ενωρίτερα: 24-36 ώρες από την συλλογή.
Ο τραυματισμός που προκαλεί βλάβες στους οφθαλμούς του φυτού είναι μία από τις αιτίες της πτώσης της παραγωγής την επόμενη χρονιά.
Με τα χέρια
Για την εφαρμογή της μεθόδου, χρησιμοποιούνται μακριά ραβδιά από εύκαμπτο ξύλο, όπως είναι η λυγαριά, με τα οποία κτυπούν τους καρποφόρους κλάδους, όπου με τα κτυπήματα αποσπώνται οι ελιές οι οποίες πέφτουν στο έδαφος για να συλλεχθούν στη συνέχεια.
Παρόλο που αυτή η μέθοδος εφαρμόζεται από αρχαιοτάτων χρόνων, παραδοσιακή καθώς είναι, και θα λέγαμε προσφιλής σε σχέση με τις άλλες, παρουσιάζει ορισμένα μειονεκτήματα, τα οποία είναι:
Ο καρπός και το δέντρο τραυματίζονται, με αποτέλεσμα το δέντρο να προσβάλλεται πολύ εύκολα από ασθένειες.
Ο καρπός έχει κακώσεις, όπου μέσα από αυτές ανοίγεται ο δρόμος από το έδαφος σε όλους τους μικροοργανισμούς (βακτηρίδια, μύκητες, κ.λ.π.) να μπουν μέσα στη σάρκα της ελιάς, όπου και προκαλούν μολύνσεις με αποτέλεσμα το λάδι που παράγεται από τέτοιες ελιές, να είναι κατώτερης ποιότητας, έχοντας αυξημένη οξύτητα.Ακόμη, με το ραβδισμό προκαλούνται βλάβες στους οφθαλμούς του φυτού, αποσπώνται φύλλα και μικροί κλάδοι, που έχει ως αποτέλεσμα το δέντρο να μην έχει καρπούς την άλλη χρονιά.
Με μηχανήματα
Σε μερικά μηχανήματα η απόσπαση του καρπού γίνεται με παλμική ή με συνδυασμό περιστροφικής και παλμικής κίνησης.
Τα ελαιοσυλλεκτικά μηχανήματα γενικά σε ελαιοποιήσιμες ποικιλίες ελιάς χαμηλών σχημάτων ανάπτυξης, βοηθούν στη συλλογή του ελαιόκαρπου περιορίζοντας τις ζημιές στο δέντρο και τον καρπό.
Η ποιότητα του καρπού και του παραγόμενου λαδιού, με σωστή χρήση των μηχανημάτων αυτών, είναι πολύ υψηλή καθώς ο καρπός τραυματίζεται λιγότερο από το συνήθη τρόπο ραβδισμού.
Τα κριτήρια επιλογής ελαιοραβδιστικού είναι τα εξής:
1. Η αρχική τιμή
2. Η ταχύτητα συγκομιδής
3. Το κόστος συντήρησης
4. Η αντοχή των υλικών
5. Η ευκολία χρήσης
6. Το πόσο κουράζει
7. Η ζημιά που κάνει στο δέντρο
8. Το πόσο αυτή επιβαρύνει τη μελλοντική καρποφορία
9. Τα πόσα ημερομίσθια θα μειώσει
Συλλογή με καροτσάκι
Ταυτόχρονα με την συγκομιδή στις ελαιοποιήσιμες ποικιλίες γίνεται και το κλάδεμα (ελεύθερο κύπελλο).
Για τη συγκομιδή του καρπού, οι καρποφόροι κλάδοι τοποθετούνται επάνω στους περιστροφικούς κυλίνδρους, με αποτέλεσμα τα δάκτυλα να μπαίνουν στο φύλλωμα και να ατενίζουν τον καρπό.
Επιπλέον αυτοκινείται, διαχωρίζει τα φύλλα από τον καρπό και συλλέγει τον καρπό με κοχλία στο σάκο. Παράλληλα μπορεί να τοποθετηθεί και ηλεκτρικό ελαιοραβδιστικό με μία έως τρείς βέργες για την περισυλλογή του καρπού από το δέντρο.
Το καροτσάκι είναι ηλεκτροκίνητο μηχάνημα που αποσπά τον καρπό από τα κλαδιά που έχουμε κλαδέψει.
Το ίδιο μηχάνημα διαχωρίζει τον καρπό από τα φύλλα.
Σύνθετα μεγάλα μηχανήματα
Η μηχανική συγκομιδή με τη χρήση μεγάλων μηχανημάτων για να γίνει πρέπει να το επιτρέπουν η ποικιλία, η ηλικία των δέντρων, ο σχηματισμός τους, η παραγωγικότητά τους και η μορφολογία του εδάφους.
Στην Ελλάδα, παρ’ όλες τις προσπάθειες, τα μηχανήματα αυτά δεν αποτελούν πρακτικά εφαρμόσιμη και παραδεκτή οικονομικά λύση.
Ένας βασικός περιοριστικός παράγοντας είναι το ότι πολλοί ελαιώνες στη χώρα μας βρίσκονται σε λοφώδεις και επικλινείς εκτάσεις.
Επιπροσθέτως η πυκνότητα φύτευσης των νέων ελαιώνων και η ακανόνιστη φύτευση των παλιών, δυσκολεύουν την κίνηση των βαριών μηχανημάτων ανάμεσα στα δέντρα.
Εξάλλου οι κυριότερες ελληνικές ελαιοποιήσιμες ποικιλίες είναι μικρόκαρπες (‘Κορωνέϊκη’, ‘Μαστοειδής’ κ.λπ.) και παρουσιάζουν μεγάλη κλιμάκωση στην εποχή ωρίμανσης και ισχυρή πρόσφυση του καρπού στον ποδίσκο του.
Δονητές κορμού
Η δόνηση της κεφαλής λειτουργεί με υδραυλικό μοτέρ, λόγω της δυνατότητας του να περιστρέφεται κατά (60°), επιτρέπει τη συλλογή σε όλες τις συνθήκες.
Επίσης, έχει την ικανότητα να συνδέσετε την “δαγκάνα” και στα κλαδιά, όσο απότομη κλίση κι αν έχουν, σε οποιοδήποτε κορμό.
Εξαιτίας των μικρό-δονήσεων, με περιστροφές δεξιόστροφα και αριστερόστροφα, εγγυάται πολύ υψηλό ποσοστό συλλογής.
Μία ειδική σχεδίαση της “δαγκάνας” σας επιτρέπει να ταιριάζει απόλυτα στα κλαδιά ή τους κορμούς των δέντρων που είναι πολύ μικροί και συγχρόνως με μία προοδευτική διέξοδο να εξασφαλίζει και την ασφάλεια του φλοιού.
Δονητές κλαδιών
Η δόνηση της κεφαλής λειτουργεί με υδραυλικό μοτέρ, λόγω της δυνατότητας του να περιστρέφεται κατά (60°), επιτρέπει τη συλλογή σε όλες τις συνθήκες.
Η ειδική σχεδίαση της “δαγκάνας” σας επιτρέπει να ταιριάζει απόλυτα στα κλαδιά ή τους κορμούς των δέντρων που είναι πολύ μικροί και συγχρόνως με μία προοδευτική διέξοδο να εξασφαλίζει και την ασφάλεια του φλοιού.
Δονητές κορμού με ανάποδη ομπρέλα
Τα μηχανήματα που δονούν την κόμη του δένδρου, μερικές φορές, εξοπλίζονται και με μια ανάποδη ομπρέλα, ώστε να γίνεται και ταυτόχρονη συγκομιδή του καρπού, χωρίς τη χρήση δικτύων.
Βραχίονας κόμης ελαιόδενδρου
Μηχανική περιστροφική εύκαμπτη χτένα που προσαρμόζετε σε τρακτέρ για το τίναγμα των ελαιοδένδρων, μια πολύ καλή εφαρμογή που δεν τραυματίζει το δένδρο και τον καρπό. Ο μηχανισμός που δεν τραυματίζει το δένδρο και αποσπά άφοβα ολο τον καρπό χωρίς κόπο.
Συγκοµιδή µετά από φυσιολογική πτώση:
Ο τρόπος αυτός χρησιµοποιείται στις περιοχές εκείνες όπου τα δέντρα είναι πυκνοφυτεµένα και αφήνονται ελεύθερα να αναπτυχθούν σε ύψος.
Στα δέντρα αυτά η συγκοµιδή είναι αδύνατη µε τα χέρια ή ραβδισµό. Στην περίπτωση αυτή ο καρπός αφήνεται να ωριµάσει τελείως και να πέσει φυσιολογικά στο έδαφος από όπου και συλλέγεται.
Την εργασία συλλογής του καρπού από το έδαφος διευκολύνει η χρησιµοποίηση κυλίνδρων µε βελόνες και πλαστικών διχτύων. Με την κίνηση ειδικών κυλίνδρων στο έδαφος καρφώνονται οι ελιές στις βελόνες από όπου πέφτουν σε υποδοχέα.
Τα μηχανήματα αυτά έχουν το μειονέκτημα ότι αλλοιώνεται η ποιότητα του παραγόμενου ελαιόλαδου, τόσο επειδή ο καρπός παραμένει στο έδαφος για αρκετό διάστημα, όσο και γιατί παρασύρονται και μαζεύονται και άλλες ξένες ύλες (χώμα, μικρές πέτρες, φύλλα) που τελικά δεν καθαρίζονται απόλυτα.
Το παραγόμενο ελαιόλαδο συνήθως παρουσιάζει κακή και ανεπιθύμητη οσμή και γεύση, προκαλώντας υποβάθμιση των οργανοληπτικών του χαρακτηριστικών.
Μηχανική συγκομιδή υπέρπυκνης φύτευση ελιάς
Αποτελεσματικότητα συγκομιδής(Video)
Σε αυτές τις φυτεύσεις προτιμούνται δένδρα με μικρό ύψος, ώστε να διευκολύνεται η αυτοματοποίηση της συλλογής. Οι ελαιοσυλλέκτες για αυτές τις καλλιέργειες είναι, ουσιαστικά, μια εξέλιξη των γνωστών σταφυλοσυλλεκτών. Έχουν τη δυνατότητα να συλλέγουν μέχρι και δένδρα ύψους άνω των 2.5 μέτρων. Τα μηχανήματα αυτά μπορούν να συγκομίζουν 5 στρέμματα την ώρα και απαιτείται μόλις ένας χειριστής.
Ελαιοσυλλέκτης
Από την εμπειρία που έχει αποκτηθεί από εταιρίες, που έχουν δραστηριοποιηθεί στη Θεσσαλία, φαίνεται ότι το κόστος μηχανικής συγκομιδής είναι μόλις το 1/10 του συμβατικού, ενώ η ποιότητα του προϊόντος αυξάνει. Οι πρώτες τέτοιες γεωργικές εκμεταλλεύσεις δείχνουν να κάνουν απόσβεση σε 5 με 6 έτη (Agrenda, 2009).
Η τάση αυτή τη στιγμή είναι οι εταιρίες να προσφέρουν τα κατάλληλα δένδρα για τέτοιου τύπου εκμετάλλευση και οι ίδιες αυτές εταιρίες να αγοράζουν τους ελαιοσυλλέκτες, που στη συνέχεια ενοικιάζουν στους πελάτες τους. Κατά τον τρόπο αυτό, η δυσκολία στην απάντηση αν συμφέρει τον παραγωγό να προχωρήσει σε εκμηχάνιση της συγκομιδής μένει να απαντηθεί για τους εντατικούς παραδοσιακούς ελαιώνες.
Η συγκομιδή, όταν γίνεται με μηχανικό τρόπο, ρίχνει σημαντικά το κόστος.
Όμως, οι συνήθως μικρές και κατατετμημένες ιδιοκτησίες στην Ελλάδα δεν δικαιολογούν την αγορά πολύ ακριβών μηχανημάτων, τα οποία θα αποσβεστούν πολύ δύσκολα.
Επίσης, ανάλογα με τον ελαιώνα, είναι δυνατό να χρησιμοποιηθούν συνδυασμοί συγκεκριμένων μηχανημάτων σε κάθε περίπτωση από αυτές που περιγράφηκαν πιο πάνω.
Λύση θα μπορούσε να αποτελέσει η ενοικίαση μηχανημάτων από εταιρίες ή η οργάνωση συνεταιρισμών, που θα αγοράζουν αυτά τα μηχανήματα και στη συνέχεια θα τα παραχωρούν στα μέλη τους.
