Αρωματικά φυτά

Εισαγωγή

Αρωματικά—Φυτά

Αρωματικά φυτά ονομάζονται τα φυτά που περιέχουν αρωματικές ουσίες σε ένα ή σε όλα τους τα τμήματα, (άνθη, φύλλα, βλαστούς καρπούς, σπέρματα, ρίζες).ο χαρακτηριστικό άρωμα των φυτών αυτών οφείλεται στην παρουσία αιθέριων ελαίων, πτητικών ελαίων διαφορετικών από τα συνηθισμένα φυτικά έλαια. Τα αιθέρια έλαια περιέχονται σε ειδικούς αδένες, αγωγούς, ιδιόβλαστα κύτταρα ή κοιλότητες που βρίσκονται στα διάφορα φυτικά τμήματα.

Τα αρωματικά φυτά – βότανα είχαν μία ιδιαίτερη θέση σε όλους τους αρχαίους λαούς.Και είναι γνωστό ότι, αν τα φυτά είναι παιδιά της Γης, είναι επίσης και παιδιά του Ουρανού, καθώς δέχονται επιδράσεις όχι μόνο από τον ήλιο αλλά και από τους πλανήτες. Τα φυτά μας προσφέρουν τροφή, οξυγόνο, άρωμα, ομορφιά και γενικά υγεία και δύναμη. Οι θεραπευτικές τους ιδιότητες ήταν γνωστές από τα αρχαία χρόνια. Ο πατέρας της ιατρικής Ιπποκράτης είχε αναφερθεί αρκετά για τις θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών. Με το ίδιο θέμα ασχολήθηκαν και ο Θεόφραστος και ο Διοσκουρίδης αργότερα. Η αναγνώριση της θεραπευτικής αξίας των φυτών δεν συναντάται μόνο στην Ελλάδα.

Οι Κινέζοι, οι Σουμέριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Αιγύπτιοι, αναγνώριζαν επίσης την αξία τους.Σημαντική ήταν και η συμβολή του Παράκελσου, του μεγάλου αλχημιστή και γιατρού, για τη χρήση του μεγάλου φαρμακείου της φύσης. Ένα από τα πιο αγαπημένα φυτά των αρχαίων Ελλήνων υπήρξε η δάφνη του Απόλλωνα, που της απέδιδαν θεϊκές ιδιότητες. Με τα φύλλα της έφτιαχναν στεφάνια και στόλιζαν τα κεφάλια των αθλητών. Στεφάνια έφτιαχναν και από μαϊντανό, δυόσμο και μάραθο. Η συνήθεια αυτή πέρασε και στους Ρωμαίους. Αυτοί θαυμάζοντας το φρέσκο και δροσερό άρωμα τους, τα αξιοποιούσαν και στις σαλάτες. Σιγά – σιγά άρχισαν να τα προσθέτουν και στα φαγητά τους. Εκτός από την κουζίνα τα χρησιμοποίησαν και στο λουτρό τους, που αρωμάτιζαν με τα άνθη τους.

Κυρίως χρησιμοποίησαν τα άνθη της λεβάντας, γι’ αυτό το φυτό πήρε στα λατινικά το όνομα Lavandula από το ρήμα Lavare που σημαίνει «πλένομαι». Το χρησιμοποιούσαν στα φαγητά, αλλά και για να αρωματίσουν διάφορα υγρά. Έτσι η αγάπη για τα φυτά εξαπλώνεται σε όλη την Ευρώπη όπου πια καλλιεργούνται κατά κόρον στα μοναστήρια μαζί με τα φαρμακευτικά φυτά.

Οι μοναχοί διατηρούν τις παλιές συνταγές μαζί με καινούργιες, θεραπευτικές ή άλλες που τις κρατούν μυστικές. Με το πέρασμα του χρόνου και την ανάπτυξη της επιστήμης αυτές οι απόψεις ξεχάστηκαν.

Στην εποχή μας όμως οι άνθρωποι ενδιαφέρονται ξανά γι’ αυτά τα θέματα, στην προσπάθειά τους να ζήσουν πιο φυσικά. Έτσι η βοτανο-θεραπεία, η αρωματο-θεραπεία, ή η θεραπεία με τα ανθο-ιάματα παίρνουν μία ξεχωριστή θέση στη ζωή των ανθρώπων. Μπορεί βέβαια κάποιες φορές να μην έγιναν παραδεκτές οι θεραπευτικές ιδιότητες των φυτών, αλλά τα λουλούδια δεν σταμάτησαν να συνοδεύουν τον άνθρωπο και στις καθημερινές και στις σημαντικές στιγμές της ζωής του. Τα φρέσκα αρωματικά φυτά έχουν μεγάλη εμπορική αξία, γιατί τα ζητούν οι ευρωπαϊκές χώρες κυρίως κατά την περίοδο Νοεμβρίου – Μαΐου γιατί τότε επικρατούν χαμηλές θερμοκρασίες και υπάρχει μικρή ηλιοφάνεια. Οι τιμές, επίσης, που προσφέρουν οι χώρες αυτές για τα φρέσκα αρωματικά φυτά είναι αρκετά υψηλές.

Είναι αυτονόητο ότι την περίοδο αυτή τα αρωματικά φυτά (βασιλικός, εστραγκόν και δυόσμος) καλλιεργούνται σε θερμοκήπια και με θέρμανση γιατί ο βασιλικός σε χαμηλή θερμοκρασία καταστρέφεται, ενώ ο δυόσμος και το εστραγκόν δίνουν χαμηλή παραγωγή.Τα υπόλοιπα αρωματικά φυτά δηλαδή το θυμάρι, το αροσμαρί, το σχοινόπρασο, η ρίγανη, η μαντζουράνα και ο άνηθος δεν υποφέρουν από τις χαμηλές θερμοκρασίες και δίνουν κανονική παραγωγή.

Το τμήμα Γεωργίας ενθαρρύνει την επέκταση της καλλιέργειας φρέσκων αρωματικών φυτών και παρέχει κίνητρα στους ενδιαφερόμενους γεωργούς μέσω του Σχεδίου Αγροτικής Ανάπτυξης 2004-2005. Τα μέτρα αυτά αναφέρονται στην περιοχή της Κύπρου που η καλλιέργεια φρέσκων αρωματικών φυτών είναι νέα και περιλαμβάνει πολλά είδη από τα οποία κυριότερα είναι όσα αναφέρθηκαν παραπάνω δηλαδή ο βασιλικός, το τάρακον, ο δυόσμος το θυμάρι, το λασμαρί (δεντρολίβανο) ο άνηθος, η σπατζιά (φασκόμηλο) η ρίγανη, η μαντζουράνα και το σχοινόπρασο.

Αρωματικά φυτά στην Ελλάδα

α) Η μισή Ευρώπη «φυτρώνει» στην Ελλάδα.

Η Μεσόγειος με το εύκρατο ζεστό και γλυκό κλίμα της είναι γεμάτη από φαρμακευτικά φυτά. Στην Ελλάδα με το έντονο γεωγραφικό ανάγλυφο τα φυτά βρήκαν χώρο να διαφοροποιηθούν και είχαν την ευκαιρία να εξελιχθούν στα διάφορα μικροκλίματα.Αυτό είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα για την Ελλάδα. Τα μισά από τα φυτά της Ευρωπαϊκής χλωρίδας εντοπίζονται στη χώρα μας. Πρόκειται για περίπου 5.000 ταξινομικές μονάδες κι από αυτές 500-600 έχει αποδειχθεί πως κρύβουν πολύ μεγάλη φαρμακευτική αξία. Είναι τα ίδια φυτά που χρησιμοποιούσε ο Ιπποκράτης, ο γιατρός της αρχαιότητας.

β) Εμπόριο αρωματικών φυτών στην Ελλάδα.

Στην Ελλάδα τα αυτοφυή αρωματικά φυτά έχουν χρησιμοποιηθεί σαν αντικείμενο εμπορίου από την αρχαιότητα.Οι εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας ευνοούν ιδιαίτερα την ανάπτυξη αρωματικών και φαρμακευτικών φυτών που δίνουν προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας.Η Ελληνική χλωρίδα είναι πλουσιότατη σε είδη και περιλαμβάνει ένα πολύ σημαντικό αριθμό σπάνιων ειδών που απαντούν στον Ελλαδικό χώρο.Είναι πολλά τα εμπορικά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά στην Ελλάδα, ανάμεσα τους τα τυπικά προϊόντα κάποιων περιοχών της Ελλάδας όπως η μαστίχα της Χίου ο κρόκος της Κοζάνης, ο δίκταμος και λάδανος της Κρήτης.

Φαρμακευτική δράση φαρμακευτικών φυτών και αιθέριων ελαίων.

Η κύρια φαρμακευτική δράση των φυτών είναι η αντιμικροβιακή δράση των αιθέριων ελαίων που είναι γνωστή από την αρχαιότητα. Αιθέρια έλαια από είδη των γενών Eucalyptus, Thymus, Origanum, Mentha, Siberitis, Salvia, Achillea, Lavandula και πλήθος άλλων φυτών έχουν μελετηθεί ως προς τις αντιμικροβιακές ιδιότητες τους σε ένα πλήθος άλλων φυτογόνων μικροβίων, από τα οποία εξέχουσα θέση έχουν τα βακτήρια Staphylococcius aureus, Bacillus cereus, Escherichiacoli, Pseudomonas aeruginosa, Klebsiella preumoniae, Salmonella typhimurium και η ζύμη Candida aldicansΑρκετά συστατικά αιθέριων ελαίων, όπως η θυμόλη, η γερανιόλη, η νερόλη, η κιτρινελλόλη και η κινναμαλδεΰδη επιδρούν στην ανάπτυξη και παραγωγή αφλατοξίνης του Aspergillus flavus, Μυκητοτοξική δράση έναντι των Aspergillus flavus, A. Orchraceus, και A. niger διαπιστώθηκε και με τα αιθέρια έλαια της ρίγανης και του θυμαριού από τους Paster et al. (1990).Η υπό κενού χρησιμοποίηση αιθέριου ελαίου θυμαριού σε φρούτα εσπεριδοειδών παρεμποδίζει την ανάπτυξη του μύκητα Penicillium digitatum.

Γενικές καλλιεργητικές φροντίδες των αρωματικών φυτών

α) Προετοιμασία του εδάφους – Βασική λίπανση.
Πριν τη φύτευση των φυτών το έδαφος καλλιεργείται βαθιά, γίνεται βασική λίπανση με μικτό λίπασμα (ή με οργανική ουσία, κοπριά) και ψιλοχωματίζεται. Όταν η φύτευση των φυτών θα γίνει εντός θερμοκηπίων, τότε είναι απαραίτητη η απολύμανση του εδάφους, η οποία γίνεται κυρίως με τη μέθοδο της ηλιοαπολύμανσης
β) Άρδευση και λίπανση.
Η καλλιέργεια φρέσκων αρωματικών φυτών χρειάζεται αρκετή άρδευση, γιατί μόνο έτσι θα έχομε συνέχεια φρέσκιες κορυφές που είναι ο στόχος μας. Βέβαια όχι πολύ συχνά γιατί έτσι χάνουν το άρωμά τους. Προσοχή χρειάζεται και στην υπερβολική λίπανση με άζωτο (Ν) που αυξάνει πολύ τη φυτική μάζα.
γ) Καταπολέμηση ζιζανίων
Η καταπολέμηση των ζιζανίων στα αρωματικά φυτά είναι απαραίτητη. Αυτό γίνεται ή με τον καθαρισμό απ’ αυτά ή με διάφορα ζιζανιοκτόνα αν και πρέπει να αποφεύγονται. Στο θερμοκήπιο καλύπτεται το έδαφος με μαύρο πλαστικό ή με βοτάνισμα.

Καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών

Οι εχθροί και οι ασθένειες στα αρωματικά φυτά δεν αποτελούν πρόβλημα εκτός στα είδη που καλλιεργούνται υπό κάλυψη και θέρμανση.Η χρήση χημικών και φυτοφαρμάκων πρέπει να αποφεύγονται.

Η συλλογή των αρωματικών φυτών

Τα θεραπευτικά φυτά πρέπει να συλλέγονται τη στιγμή που βρίσκονται στο αποκορύφωμα της ανάπτυξής τους, που τότε βέβαια έχουν αναπτυχθεί στο μέγιστο οι ευεργετικές τους ιδιότητες.
Αν συλλέξουμε το φυτό πριν ή μετά την κατάλληλη στιγμή, δεν είναι δυνατόν να πάρουμε απ’ αυτό τις θεραπευτικές ιδιότητες του στο βαθμό που επιθυμούμε.
Πολύ γενικά μπορούμε να πούμε ότι η πιο κατάλληλη στιγμή για τη συλλογή των φυτών είναι πριν την καρποφορία.
Το καλύτερο είναι να συλλέγουμε τα φυτά από τον τόπο που αυτοφύονται καθώς το κλίμα κάθε τόπου παίζει σημαντικό ρόλο στις ιδιότητες τους.
Ακόμη όμως κι αν δεν πρόκειται για το δικό του τόπο το φυτό μπορεί να έχει πολύτιμες ιδιότητες αν έχει προσαρμοστεί σ’ ένα τόπο ή αν έχει μεταφερθεί σε ένα τόπο με κλιματολογικές συνθήκες ανάλογες με εκείνες του τόπου που αυτοφύεται.
Γενικά τα φυτά που καλλιεργούνται χάνουν ένα μέρος από τις ιδιότητές τους.
Πρέπει να έχομε υπ’ όψη μας ότι συλλέγονται μόνο τα υγιή φυτά. Είναι καλό να τα μαζεύουμε όταν ο καιρός είναι ζεστός και ξηρός με ηλιοφάνεια.

Ξήρανση – Διατήρηση

Τα φυτά πρέπει να ξηραίνονται γρήγορα και μακριά από το φως του ήλιου, για να διατηρούν το άρωμά τους. Για να τα ξεράνουμε, πρέπει να τα αφήσουμε σε ένα μέρος ξηρό, θερμό και καλά αεριζόμενο, ή σε ένα ανοιχτό ντουλάπι που αερίζεται καλά Η θερμοκρασία του χώρου πρέπει να είναι 20 – 31ο C. Αφού ξεραθούν τα φυτά, τα φυλάμε σε γυάλιν α σκουρόχρωμα ή πήλινα δοχεία που να κλείνουν καλά και να είναι μακριά από το φως του ήλιου. Τα αποξηραμένα φυτά διατηρούν τις ιδιότητές τους για ένα χρόνο περίπου. Αν έχουν όμως λίγη υγρασία, θα μουχλιάσουν. Πρέπει να σημειώσομε στα δοχεία την ημερομηνία φύλαξης που έτσι θα τα χρησιμοποιήσομε τον ορισμένο χρόνο. Όσον αφορά τη χρήση των αρωματικών φυτών στην μαγειρική, θα πρέπει να έχομε υπ’ όψη μας ότι δεν πρέπει να βράζουν σε δυνατή φωτιά, γιατί έτσι χάνουν πολλές από τις ιδιότητές τους. Αν το φαγητό μας χρειάζεται δυνατή φωτιά μπορούμε να τα προσθέσομε στο τέλος. Είναι καλύτερο να χρησιμοποιούμε στο ίδιο φαγητό διάφορα αρωματικά και σε μικρές ποσότητες. Για την παρασκευή βρασταριού, δεν πρέπει το φυτικό υλικό να βράζει με το νερό ούτε και η εμβάπτιση του βοτάνου αρκετό χρόνο στο νερό. Επίσης η μη άμεση κατανάλωση (εκτός αν τοποθετηθεί στο ψυγείο) οξειδώνει, σκουραίνει και στυφίζει το ρόφημα. Στα κυριότερα εμπορικά κατατάσσονται το τσάι του βουνού, το φασκόμηλο, το χαμομήλι, η δάφνη, η μέντα, ο δυόσμος, το κύμινο, η λεβάντα, το μελισσόχορτο. Ο κρόκος της Κοζάνης και η μαστίχα της Χίου είναι τα μόνα προϊόντα αρωματικών φυτών για τα οποία υπάρχει οργανωμένη παραγωγή, επεξεργασία, τυποποίηση και εμπορία στο πλαίσιο της δραστηριότητας του «Αναγκαστικού Συνεταιρισμού Κροκοπαραγωγών Κοζάνης» και της «Ένωσης Μαστιχοπαραγωγών Χίου».

Η αξία των αρωματικών φαρμακευτικών και γενικά των φυτών για την επιβίωση των περισσοτέρων οικοσυστημάτων.

Η συνεισφορά τους και στη διατήρηση των περιβαλλοντικών συνθηκών είναι μεγάλη, γιατί ρυθμίζουν το κλίμα και διατηρούν την ποιότητα της ατμόσφαιρας, διατηρώντας το κατάλληλο επίπεδο οξυγόνου, μέσω της φωτοσύνθεσης. Καθαρίζουν το νερό και σταθεροποιούν την υδρολογία κατακρατώντας τα επιφανειακά νερά. Συνεισφέρουν στη διαδικασία σχηματισμού του εδάφους διασφαλίζοντας τη γονιμότητα του. Αφομοιώνουν τα απόβλητα και απορροφούν και καταστρέφουν τους ρύπους. Παρ’ όλες αυτές τις ευεργετικές προσφορές της χλωρίδας στον άνθρωπο και γενικότερα στη λειτουργία του περιβάλλοντος, ο άνθρωπος τείνει να καταστρέψει όλη αυτή την ωφέλεια, με την εισαγωγή σκόπιμα ή τυχαία ξενικών ειδών που διαταράσσουν τη λειτουργία των οικοσυστημάτων π.χ. ο ευκάλυπτος. Επίσης με τη χρήση αγροχημικών προϊόντων και μονοκαλλιεργειών, μειώνεται η γενετική ποικιλότητα και εξαφανίζονται πολλά είδη. Ένας σημαντικός λόγος είναι και η καταπάτηση από τον άνθρωπο της γης είτε για δημιουργία κατοικίας ή για δημιουργία καλλιεργήσιμης γης. Η καταστροφή του φυτικού βασιλείου, έχει σαν αποτέλεσμα την καταστροφή του ζωικού βασιλείου αφού έχει άμεση εξάρτηση από αυτό. Από τα παραπάνω συμπεραίνομε ότι η ανάγκη προστασίας του συνόλου της χλωρίδας που υπάρχει είναι αναγκαία και κυρίως η προστασία των ενδημικών ειδών. Χαρισματικοί ενδημικοί οργανισμοί έχουν σημαντική οικοτουριστική αξία και μπορεί να αποτελέσουν εθνικά ή τοπικά σύμβολα.